Ustawiaki stałe i nastawne nie zapewniają wysokiej dokładności ustawienia narzędzia na zadany wymiar obróbkowy i dlatego są stosowane tylko w przypadkach obróbki zgrubnej i średnio dokładnej.

W obrabiarkach starszej budowy zmiana prędkości obrotowej wrzeciona lub posuwu stołu odbywa się za pomocą szeregu dźwigni, z których jedne służą do przełączania sprzęgieł, a inne do przesuwania kół zębatych przesuwnych. Sterowanie wielodźwigniowe jest konstrukcyjnie najmniej skomplikowanym układem, jednak przy bardziej rozbudowanych skrzynkach przekładniowych występuje konieczność operowania zbyt dużą liczbą dźwigni, co wymaga czasu. Dla uniemożliwienia jednoczesnego włączenia dwóch różnych przełożeń między sąsiednimi wałkami muszą być w układzie wielodźwigniowym dodatkowo przewidziane urządzenia blokujące.

Przykład schematu kinematycznego frezarki obwiedniowej przedstawiono na rys. 26-1. Mechanizmy napędowe frezarki obwiedniowej zapewniają następujące ruchy: ruch obrotowy freza, ruch obrotowy stołu, przesuw pionowy suportu oraz poziomy przesuw stołu. Źródłem napędu dla wszystkich tych ruchów jest silnik elektryczny 1. Frezarka jest też wyposażona w drugi silnik elektryczny 2, służący do szybkich przesuwów suportu freza. Dla wzajemnego powiązania wymienionych poprzednio ruchów składowych istnieją we frezarce cztery przekładnie gitarowe:

Automatami tokarskimi są nazywane obrabiarki przeznaczone do wykonywania operacji tokarskich na wielu jednakowych przedmiotach bez przeciwciężaru suportu bocznego udziału robotnika (samoczynnie), aż do wyczerpania zapasu materiału. Półautomatami tokarskimi są nazywane natomiast obrabiarki podobne w budowie i działaniu, lecz wykonujące samoczynny cykl obróbki tylko jednego przedmiotu. Dla powtórzenia takiego samego cyklu obróbki następnego przedmiotu jest potrzebny udział robotnika, zwłaszcza dla zdjęcia i zamocowania przedmiotu. 2 tego względu tokarki wielonożowe, uchwytowe, jak również tokarki-kopiarki, są zaliczane do półautomatów tokarskich. Podział na automaty i półautomaty tokarskie obecnie zaciera się, gdyż coraz powszechniej stosowane są w przemyśle urządzenia do automatyzacji podawania i mocowania przedmiotów na obrabiarkach.

Przykład urządzenia do kontroli stopnia zużycia noża tokarskiego na podstawie pomiaru wzrostu wartości trzech składowych siły skrawania pokazany jest na rys. 38-3. Urządzenie to ma budowę analogiczną do siło- mierza tokarskiego i jest włączone w układ sterowania obrabiarki. W urzą- dzeniu tym wkładka walcowa I jest wprowadzona (z niewielkim luzem) w otwór korpusu 2. We wkładce jest mocowany nóż tokarski. W końcową część wkładki jest wkręcony sworzeń 4 zakończony kulistą główką, która razem z elementami 5 i 6 odgrywa rolę przegubu kulistego. Urządzenie zawiera indukcyjne czujniki znajdujące się w końcówkach 7, 8, 16.

Główna siła składowa Fv jest przejmowana przez czujnik 16...

Przez stanowisko wolne (lub „pośrednie”) rozumie się wydzielone miejsce linii, gdzie zatrzymuje się przedmiot obrabiany, lecz gdzie nie odbywa się żaden zabieg obróbkowy ani kontrola. Wolna przestrzeń tego miejsca (stanowiska) umożliwia dostęp personelowi nadzorującemu linię do sąsiednich stanowisk obróbkowych i kontrolnych. Na niektórych wolnych stanowiskach znajdują się urządzenia (obrotnice) do zmiany pozycji przedmiotu obrabianego lub tylko do jego chwilowego obrócenia razem z uchwytem dla tzw. odwiórowania, czyli dla wysypania wiórów nagromadzonych w uchwycie. Przykładami stanowisk wolnych w pokazanej linii są stanowiska VII i VIII.

Obrabiarki sterowane numerycznie (np. automaty tokarskie) pracują według progamu, który wynika z konstrukcji obrabiarek, a głównie z konstrukcji krzywek i dźwigni służących do sterowania pracą zespołów roboczych. Obrabiarki te są stosowane w produkcji masowej, natomiast w produkcji seryjnej byłyby mało ekonomiczne, gdyż przygotowanie ich do obróbki innego przedmiotu wymaga dużo czasu (wykonanie krzywek i przezbrojenie automatu). Dla uniknięcia tych niedogodności stosuje się w produkcji seryjnej programy pracy nie związane z konstrukcją obrabiarki.

Urządzenia służące do obracania przedmiotu obrabianego w automatycznych liniach obrabiarkowych mają na celu zmianę jego pozycji do następnej obróbki. Przykłady takich urządzeń pokazano na rys. 35-7.

Docisk krzywkowy jest przedstawiony na rys. 30-10. Krzywka 1 o zarysie spirali Archimedesa jest osadzona na czopie Z. Przy obrocie dźwigni 3 połączonej z krzywką następuje mocowanie przedmiotu 4. Docisk z krzywką podwójną pokazany jest na rys. b.

Zgodnie ze swą nazwą tokarki zataczarki są przeznaczone do zataczania ostrzy narządzi wieloostrzowych, głównie frezów. Rozróżnia się zataczarki uproszczone, służące tylko do zataczania frezów krążkowych (są to obrabiarki bez posuwu wzdłużnego suportu narzędziowego) oraz zataczarki uniwersalne, przystosowane do zataczania frezów ślimakowych (z posuwem wzdłużnym), a ponadto do toczenia przedmiotów o przekroju nieko- lowym oraz gwintów.

Na rys. 27-5 przedstawiono przykład budowy obrabiarki zespołowej przeznaczonej do wiercenia dwóch otworów w bocznej powierzchni przedmiotu obrabianego 2. Silnik 2 przekazuje ruch obrotowy na wałek I za pośrednictwem kół zębatych z: i z2 zespołu napędowego 3. W skrzynce wrzecionowej 4 ruch obrotowy z wałka I jest przekazywany na wałek J.1 przez koła zębate z3 i zt. Wałek II napędza oba wrzeciona 5 i 6. Lewe koło zębate wrzeciona 6 wprawia w ruch obrotowy koło zębate Zj pompki układu smarowania skrzynki wrzecionowej. Koła zębate zs i z6 napędzają pompę 7 hydraulicznego napędu ruchu posuwowego. Pompa ta, tłocząc olej na lewą stronę cylindra 8, powoduje przesuw w lewo tego cylindra przytwierdzonego od spodu do kadłuba jednostki. Jeżeli olej jest tłoczony na prawą stronę cylindra, to następuje szybkie wycofanie jednostki w prawo do położenia wyjściowego. Przyłączanie ruchów przesuwowych jednostki z szybkiego ruchu dosuwowego na ruch posuwowy oraz z ruchu posuwowego na przyspieszony ruch powrotny odbywa się za pośrednictwem zderzaków. Jednostka taka pracuje w cyklu półautomatycznym.'