Przestalenie przedmiotu obrabianego

Jeżeli ten sam stopień swobody odbierany jest jednocześnie przez dwa lub więcej elementów ustawczych, to występuje wtedy przypadek tzw. prze- stalenia przedmiotu. Przykłady przestalenia pokazane są na rys. 29-3.

Jednoczesne ustalenie przedmiotu na dwóch płaszczyznach wg rys. a zawsze jest przyczyną przestalenia. Każda z płaszczyzn odbiera 3 stopnie swobody, czyli łącznie przedmiot powinien mieć odebranych 6 stopni,.

W rzeczywistości przedmiot jednak ma jeszcze jeden stopień swobody, tzn„ przesuw w kierunku prostopadłym do płaszczyzny rysunku. A zatem jeden ze stopni odebrany jest dwukrotnie. Prawidłowe ustalenie tego przedmiotu pokazane jest na rys. b i polega na zastosowaniu kołka samonastaw- czego.

Drugi przykład (rys. 29-3c) jest bardziej złożony i polega na ustaleniu przedmiotu jednocześnie trzema pryzmami. Ponieważ rzeczywista odległość między dolnymi główkami jest mniejsza lub większa od odległości między pryzmami, to nie może istnieć jednoczesne ustalenie na wszystkich pryzmach. Poprawne rozwiązanie przedstawia rys. d.

Niekiedy w praktyce spotykamy się z przykładami przestalenia, których nie da się uniknąć. Przykładem takiego przestalenia jest osadzenie wałka w kłach, które jest analogiczne do ustalenia przedmiotu na dwóch płaszczyznach równoległych. Jeżeli bowiem przyjmiemy, że stożkowa końcówka kła konika przylega prawidłowo do stożkowej powierzchni nakieł- ka wykonanego w prawym końcu wałka, to takie samo pełne przyleganie kła wrzeciona do nakiełka lewego końca wałka miałoby miejsce tylko wtedy, gdyby osie obu kłów i obu nakiełków wzajemnie się pokrywały,, tzn. gdyby wszystkie cztery osie leżały na jednej linii prostej. Ze względu na błędy wykonania nakiełków i pewną niewspółosiowość obu kłów w rzeczywistości nie może istnieć pełne przyleganie powierzchni stożkowych na obu końcach wałka.

Większość przedmiotów obrabianych można traktować jako zespół prostych brył geometrycznych, a zwłaszcza prostopadłościanów i walców stykających się ze sobą lub przenikających nawzajem. Dlatego powierzchniami ustalającymi przedmioty obrabiane są najczęściej płaszczyzny oraz powierzchnie walcowe zewnętrzne i wewnętrzne.